یادداشت،
دهانه غار طاق خانه در سوادكوه در دهه 40 كشف شده است
شمال برگ: مازندران دهانه غار طاق خانه در سوادكوه در میان دو دهانه غار معروف در منطقه با اسامی اسپهبد خورشید و كیجا كرچال در تنگه دوآب در جنوب مازندران قرار دارد. این دهانه ها، در دهه 30 و چهل توسط پدر غارشناسی ایران و چهره ماندگار فرهنگ، چنگیز شیخلی مورد بررسی قرار گرفتند.
محمد کشاورز دیوکلایی کارشناس مرمت ابنیه و آثار تاریخی و علوم در رابطه با میراث فرهنگی که از سال های 1386 تا 1391 بعنوان عضو اصلی پروژ قلعه های باستانی مازندران فعالیت می کرد و در سال های 1387 و 1388 عکاس میراث مازندران و از سال های 1387 تا 1391 عکاس راه آهن شمال بوده و بگفته خودش در مازندران پروژه های زیادی در باستان شناسی، مرمت، مردم شناسی و گردشگری انجام داده و هم اینک بعنوان عضو سازمان ایزمیو ISMEO، (سازمان رابط فرهنگی بین مدیترانه و آسیا) است و در بخش ایران شناسی فعالیت می کند و هم اکنون نیز فعالیتش در حوزه پژوهش دانشگاهی و همکاری با ایزمیو در امتداد غار اسپهبد خورشید و ابنیه دیگر سوادکوه است، در یادداشتی به مطلب منتشره شده در ایسنا با عنوان کمربند انفجار دور اسپهبد خورشید انتقاداتی را وارد کرده است.
دهانه طاق خانه، منطقه دوآب، سوادکوه، مازندران
یادداشت دیوکلایی به شرح ذیل است:
"در این خبر نکات بسیار مجهولی وجود دارد که مطمئنا نیازمند یادآوری است، برای اینکه تحقیقات و مطالعات دیگران که بسیار هم دشوار انجام گرفته به نام یک شخص در این گزارش آمده که درست نیست. برای اینکه بیش از 50 سال پیش از ایشان و حتی یک دهه پیش از ورود این شخص در منطقه سوادکوه، مطالعات جامعی در منطقه صورت گرفته بود.
مشکل اینجاست که هیچ نگاهی به مطالعات پیشین نمی گردد و با پشت پا زدن به حریم فرهنگی، کارهای دیگران به نام اشخاصی خبری می شود که حتی پای در بیشتر این غارها نگذاشته اند. در این فرصت حداقل به دو نمونه از این اشتباهات اشاره می کنم و می خواهم پیش از اشاعه خبری در مورد منطقه ای که ناشناخته های آن زیاد است، نام آثار را جستجو نماییم و مطالعات قبلی را ببینیم و بیاموزیم که نمی گردد جایی که قبلا مطالعه شده است را به نام خود تمام نماییم.
شخصی خودرا کاشف دهانه طاق خانه غاری مسکونی در شهرستان سوادکوه می داند. این دهانه غار در میان دو دهانه غار معروف در منطقه با اسامی اسپهبد خورشید و کیجا کرچال در تنگه دوآب در جنوب مازندران قرار دارد. در کنار این دهانه غار که در فاصله حدود 200 متری از جاده اصلی سوادکوه و بر فراز رودتالار است، دهانه های مسکونی دیگر نیز دیده شده است. این دهانه ها، در دهه 30 و 40 توسط پدر غار شناسی ایران و چهره ماندگار فرهنگ کشورمان، چنگیز شیخلی مورد بررسی قرار گرفتند.
در این مبحث به بررسی، شناخت و مطالعه پیشین این بنا می پردازیم تا همگان بدانند که این ابنیه ها که به صورتی رها شده به حساب می آیند، در دوران مختلف مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته اند. همه می دانیم رسیدن به این دهانه ها و ابنیه نیاز به شناخت و تجهیزات سنگ نوردی دارند. بنا بر این نمی گردد گفته های هر کس را پذیرفت، بر این مبنا که به داخل غار رفته اند، برای اینکه مطمئنا تصویری به یادگار از خود در داخل این دهانه ها می اندازند؛ مثلا آیا کسی هست که به قله ی دماوند برود و عکسی از خود نگیرد؟
مسئله بعدی این است که دسترسی به این دهانه غارها بسیار مشکل است و همین مورد موجب می شود اکثریت چیزی از آنها ندانند و بگفته های کسانی که فقط مدرک تحصیلی مرتب با تاریخ و دیرینه شناسی دارند اکتفا کنند. موج بدی که این روزها در منطقه سوادکوه راه افتاده است، مدعی بودن عده ای است که بدون مطالعات اساسی کتابخانه ای، بدون توجه به اسناد و تصاویر قدیمی و حتی ساده تر توجه به تاریخ شفاهی منطقه، خودرا کاشفان ابنیه تاریخی ای می دانند که قبل ها کشف و شناسایی شده اند.
اصول بر این است که با بازدید از یک ابنیه، به ارائه مقالات در آن راستا پرداخته شود، کاری که همیشه در سطح بالای پژوهشی و فرهنگی انجام می شود. برای اینکه به روز بودن داده ها، مسیر تاریخ را هموارتر می کند. یک پژوهشگر بعنوان رفرنس و منبع برای دیگران است، اگر کسی کاری در امتداد پژوهش انجام داده باشد، مطمئنا با جستجو می توان به داده های آن رسید. چطور ممکنست به بنایی نرفته و ندیده باشیم و نگارشی انجام ندهیم و در آخر مدعی کشف آن باشیم؟!
اولین اصل یک عتیقه شناس و پژوهشگر در امتداد یک مطالعه علمی، مطالعات کتابخانه ای و رجوع به ارشیو پیشینیان است. همزمان نیز باید به تاریخ شفاهی و مطالعات میدانی پرداخت. به همین سادگی نمی گردد خودرا کاشف جایی دانست که پیش از تاریخ تولدمان شناسایی شده است. در این فرصت فقط به بنای طاق خانه و غار کیجا کرچال می پردازیم.
غار طاق خانه. بنایی که نخستین و تنها عکس قدیمی گرفته شده از دهانه آن به سال 1342 بر می گردد
دهانه های موجود زیر طاق خانه، عکس از آرشیو چنگیز شیخلی
بعد از مطالعات دهه چهل این دهانه و دهانه های دیگر و هم چنین قبل و پس از آن در مورد غار اسپهبد خورشید و کیجا کرچال (توسط تیم کوهنوردی به سرپرستی چنگیز شیخلی)، در سال 1386 توسط هیربد جاوید (سنگنورد) توانستند به غار صعود کنند و صعود ایشان به صورت گزارشی در سال 1390 در فصلنامه کوه، شماره 62 منتشر یافت.
در زمستان سال 1390 نیز تیم سنگوردی چکاد ساری به صورتی از نخستین گروه های صعود کننده به داخل این غار برای شناسایی با مهارت کوهنوردی و سنگ نوردی بوده اند. تصاویر با کیفیتی از کمیل قاسم پور (سنگ نورد و فعال در حوزه عکاسی محیط زیست و حیاط وحش) از این غار به شناخت معماری وضعیت موجود کمک کرده است و حدود ساختار سازه ای را می شود از این بنا درک نمود.
نمای دهانه طاق خانه، کمیل قاسم پور، دی 1390
در سال 1391 احمد باوند سوادکوهی محقق و مدیر بنیاد سوادکوه، مطالعه تاریخی این دهانه و تاریخ شفاهی را آغاز کرد که در سال 1398 به کتابی مبدل شد که به ارزش فرهنگی و تاریخی این غار می پردازد؛ در این کتاب با نام آرشیو طاقخانه، محمد کشاورز دیوکلایی نیز به تحلیل معماری این غار مسکونی می پردازد. این کتاب نخستین کتاب کامل و دقیق در امتداد تاریخ و اتفاقات این دهانه نا شناخته است.
پلان وضعیت موجود دهانه طاق خانه، ترسیم محمد کشاورز دیوکلایی، 1398.
بر گرفته از کتابِ در دست چاپ غار طاق خانه، احمد باوند سوادکوهی
اینها تنها تاریخ مطالعات انجام شده در امتداد دهانه طاق خانه بوده است و هر کسی ادعای کشف و شناسایی آنرا غیر از این مجموعه داشته باشد، فقط در حرف است.
غار کیجا کرچال. نکته بعدی در امتداد مطالب ارائه شده در مورد کشف غارها توسط کسانی است که هنوز پای در این نقاط نگذاشته اند و بدون هیچ سندی، مدعی کشف سنگ آسیاب موجود در دهانه غاری هستند با نام کیجا کرچال.
بعد از سه بار بازدید از غار کیجا کرچال از سالهای 1386 تا 1388 دیده ام که این سنگ گرد که در نوشته ها با نام سنگ لطمه آمده، سنگ آسیاب نیست. این سنگی است که زیر لولای در برای چرخش لولا به کار می رفته که در مازندران هنوز هم در روستاهای کوهستانی و نیمه کوهستانی دیده می شود.
ولی ادعا بر این که باز هم این اشخاص کاشف این سنگ هستند باید بدانند که نخستین بار در سال 1339 و بعد در نخستین اقدام موفقیت آمیز توسط چنگیز شیخلی در سال 1340 به وجود این سنگ پی برده شد.( تصاویر 4، 5، 6) به این نتیجه می رسیم کسی که در دهه چهل هنوز به دنیا نیامده در دهه 80 چطور کاشف چیزی است که 40 سال قبل به آن اشاره شده است؟
داخل غار کیجا کرچال تصویر استاد چنگیز شیخلی در حال بررسی معماری وضعیت موجود، سال 1340سنگ مرسوم به سنگ آسیاب که از دید این محقق سنگ آسیاب نیست
و بعنوان عنصر زیر سازی در در ورودی بنا به کار رفته است.
در عکس بالایی محمد کشاورز دیوکلایی در حال صعود به دهانه غار، و در عکس پایین در حال مستند نگاری و تصویر برداری از درون غار کیجا کرچال، در این پروژه گروه سنگ نوردی بیگ وال و چکاد هر دو از شهرستان ساری کمک حال ما بودند. اعضای گروه: داوود لشکری، کمیل قاسم پور، حدیث نظرزاده، سعید شریفی، مرحوم علی اکبر ابراهیم پور، امید دانا، علی مرتضوی. سال های 1386 تا 1388.
در ادامه باید اشاره کنم که در متنی که احمد باوند سوادکوهی برای تفهیم این نکات نادرست و مجهول، نگارش کرده به نکات دیگری نیز اشاره شده که اینها همه نشان از این دارد که عده ای نمی خواهند بپذیرند که فعالیت در این منطقه هیچگاه انفرادی نیست. در خیلی از منابع به این ابنیه اشاره شده است.
احمد باوند سوادکوهی با بیش از یک دهه مطالعه به نتایجی رسیده اند که همه در کتابشان آمده است که قسمتی از تاریخ گمشده و فراموش شده سوادکوه را روشن و شناسایی می کنند.
کلام آخر آن که هیچ نقطه ای از خاک سوادکوه برای کسی نیست و صاحب این بخش و کاشف آن قبل از همه، تاریخ گمشده آن است و از دور نگاه کردن به این ابنیه به معنای کشف آن نیست. همین قدر بدانیم غار قلعه های سوادکوه هیچگاه یک کاشف نداشته و ندارد. "
منبع: شمال برگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب